Pag-ila ug paglupig sa kanser

Ang kanser makapatay. Apan ang sayong pagkamatikod niini mopasaka sa kahigayonan nga malupig kini.

Karong Hunyo, nga gitamod isip “Buwan sa Kaamgohan Kabahin sa Kanser sa Prostate”, nga motakboy sa mga lalaki, hisgotan ta ang maong kanser ug ang laing tulo ka matang sa kanser nga sagad maoy motakboy sa mga Sugboanon.

Kanser sa Prostate. Magkaedaran ang lalaki magkasaka ang risgo nga mataptan sa kanser sa prostate, ilabi na kon aduna siyay mga kaliwat nga naigo sab sa maong sakit. Ang prostate kabahin sa lawas sa lalaki nga makita dapit sa iyang bat-ang ug ilawom sa iyang pantog.

Datos gikan sa Ramon Aboitiz Foundation Inc.-Eduardo J. Aboitiz Cancer Center (RAFI-EJACC) Metro Cebu Population-based Cancer Registry nagpakita nga sa mga tuig 2008 hangtod 2102, may 332 ka mga kaso sa kanser sa prostate sa Sugbo diin 240 kanila wala maluwas, o 72.29 porsiyento o sobra sa katunga sa tanang mga kaso. Ang nakapasubo kay kining maong sakit dali ra unta matambalan.

Ang mga ilhanan sa kanser sa prostate naglangkob sa suliran sa pagpangihi. Apan sagad ang maong ilhanan dili makita bisan kon ang kanser sa prostate nakalamay na. Aron mahibaw-an ang kanser sa prostate, mahimong mopailawom ang lalaki sa hain niini: digital rectal examination, prostate specific antigen, ultrasound, ug biopsy.

Ang paagi pagtambal sa kanser sa prostate naglakip sa pagpaopera, cryosurgery, hormone therapy, radiotherapy, ug chemotherapy.

Kanser sa dughan. Rekord sa EJACC nagpakita nga mga babaye nag-edad 50 hangtud 54 maoy sagad mataptan sa kanser sa dughan. Sa mga tuig 2003 hangtud 2007, adunay 657 ang namatay sa 1,349 nga nahibaw-an nga may kanser sa dughan.

Ang kanunay nga paghiling sa dughan dako og ikatabang nga sayong mahibaw-an ang kanser. Kini pinaagi sa kaugalingong pagsuhid, tinuig nga pagpakita sa doktor, ug tinuig nga mammography nga mas maayong sugdan kon mag-edad na og 20 anyos. Kini aron masuhito na daan ang mga babaye sa ilang dughan aron dali silang makabantay kon adunay mga bogon-bogon ilabi na dapit o duol sa may ilok. Kon and edad 20 anyos kapin, mahimong kaugalingong pagsuhid lang; edad 40 anyos, kinahanglan magpahiling sa doktor; ug edad labaw sa 40 anyos, mas maayong magpa-mammogram. Ang mammogram usa ka matang sa x-ray nga modiparal sa mga bogon-bogon nga gagmay pa kaayo aron mahikapan o makita sa doktor.

Ang kanser sa dughan maoy nag-unang matang sa kanser nga hinungdan sa kamatayon sa mga babayeng Sugboanon.

Kanser sa atay. Sa tanang kanser nga motakboy sa mga Sugboanon, ang kanser sa atay maoy nag-unang hinungdan sa kamatayon sa mga lalaki ug ikaupat sa mga babaye, diin mosaka ang risgo nga mataptan sa maong sakit kon mag-edad na ang lalaki ug 30 anyos samtang ang babaye 40 anyos.

Datos sa RAFI-EJACC nagpakita nga sa tuig 1998 hangtud 2007, adunay 2,623 sa mokabat 3,174 ka mga kaso sa kanser sa atay ang namatay. Sagad sa mga nasakit tungod sa Hepatitis B, samtang 20 porsiyento ang hinungdan mao ang pagkapalahubog.

Ang kanser sa atay sagad sa Pilipinas tungod kay daghang mga Pilipino nag-antos sa pagkadaot sa atay. Ubos ang kahigayonan nga maluwas gikan sa kanser sa atay tungod kay ang mga senyales niini sagad mabantayan lamang kon grabe na ug dili na matambalan ang sakit. Sagad nga ilhanan mao ang sakit sa ibabaw nga bahin sa pus-on, burot o daw bug-at nga pamati sa ibabaw dapit sa pus-on, niburot nga tiyan, kakuwang sa gana sa kaon, daw kanunay busog, paghugo o padayong pag-ubos sa timbang, ug pagdalag sa panit ug sa mata.

Usa ka paagi nga malikayan ang kanser sa atay mao ang pagpabakuna batok sa Hepatitis B isip panagang. Laing mga paagi mao ang saktong pagtipig sa mga pagkaon, hilwas nga pagpakabuhi, ug paglikay sa sobrang pag-inom sa ilimnong makahubog.

 

Kanser sa baga.  Ang pagpa-nigarilyo maoy nag-unang hinungdan sa kanser sa baga. Ang paghanggap sa aso sa sigarilyo ug sa makadaot nga mga kemikal sama sa radon nga dili malikayan tungod sa matang sa trabaho mopasaka sab sa kahigayonan nga magkakanser sa baga.

Sumala sa panuki-duki, ang sigarilyo hinungdan sa 71 porsiyento sa kamatayon tungod sa kanser sa baga tibuok kalibotan, ilabi na sa mga lalaki.

Dinhi sa Sugbo, datos nga natigom gikan tuig 2003 hangtud 2007 nagpakita nga 830 ka mga lalaki ug 457 ka mga babaye ang nasakit og kanser sa baga, diin 620 sa mga lalaki ug 336 sa mga babaye ang namatay.

Maong sa atong pagsaulog sa Hunyo isip “Buwan sa Kaamgohan Kabahin sa Kanser sa Prostate”, atong hinumdoman nga mahinungdanon ang sayong pagkahibawo nga anaa kay kanser alang sa malamposong pagtambal.