Ugma maoy unang adlaw sa Mayo, nga gitamod isip Nasudnong Buwan sa Kabilin. Kini sumala sa Presidential Proclamation 439, s. 2003, nga gipirmahan ni kanhi presidente Gloria Macapagal Arroyo niadtong Agusto 11, 2003.

Gibuhat niya kini human nakita nga gikinahanglan ang “pag-umol sa panghunahuna sa katawhan sa pagtahod ug paghigugma sa kabilin, sa kulturanhong kasaysayan, ug sa pagtigom og pundo alang sa pagpanalipod sa mahikap ug dili mahikap nga kabiling Pilipino.”

Kini sab aron “pagmatuto sa kaamgohan sa mga Pilipino kabahin sa mga dapit sa, istruktura nga, ug talan-awong kabilin, ug sa pagdasig nga sila mosalmot sa pagtipig kanila diha sa mga kalihokan sama sa kulturanhong pasundayag” sa maong mga dapit.

Dugang pa, giduso ang proklamasyon sa Mayo isip Nasudnong Buwan sa Kabilin kay kini ang buwan diin sagad anaa ang daghang mga piyesta, pasundayag, ug uban pang kasaulogan lukop tibuok nasud.

Subay niini, sa pagpasiugda sa Ramon Aboitiz Foundation Inc., gilusad dinhi sa Sugbo niadtong 2007 ang Gabii sa Kabilin, kanus-a gikan sa alas sais sa gabii hangtud tungang gabii bukas ang ganghaan sa mga museyo ug dapit sa kabilin sa mga Siyudad sa Sugbo, Talisay, Lapulapu, ug Mandaue alang sa mga bisita.

Mahitabo ang Gabii sa Kabilin kada katapusang Biyernes sa Mayo. Sa maong gabii, makasaksi ang mga bisita og mga kulturanhong pasundayag, makakaon sa lainlaing matang sa pagkaong Pilipino, ug makasalmot sa lainlaing duwang Pilipino. Kini gawas nga makaaninaw sila sa unsay mga butang sulod sa nisalmot nga mga museyo ug mga dapit sa kabilin.

Sa usa ka tiket nga nagkantidad og P150, ang mga bisita gawasnon na nga moduaw sa bisan hain sa mga museyo ug dapit sa kabilin sakay sa giandam nga mga kasakyan, ug mosakay sa tartanilla.

Lakip sa mosalmot karong tuiga mao ang Archdiocesan Museum of Cebu, Basilica del Sto. Niño Museum, San Nicolas de Tolentino Parish Church, ug ang Archdiocesan Shrine of the Most Sacred Heart of Jesus.

Ikapasigarbo nga nagsaka ang gidaghanon sa mga bisita, ug uban niini ang kaamgohan sa kamahinungdanon sa pagtipig sa atong kabilin, niining tinuig nga lahing tulomanon sa kabilin ug kulturang Sugboanon. Ang nakanindot pa kay nagkadaghan sab ang mga bisitang kabatan-onan, nga sa ilang linghod nga mga edad nasinati nila pagbalik ang kabiling ug kulturang Sugboanon ug Pilipinhon.

Apan dili lang kay pagsalmot sa Gabii sa Kabilin ang bugtong paagi sa pagpatunhay sa kahibawo mahitungod sa kabilin ug kultura ug sa pagtipig niini. Sa ginagmay nga mga paagi mahimo sab nato kini. Pananglitan, tudloan ta ang mga bag-ong tubo o ang mga bata nga mag-ampo gyud sa dili pa mokaon agi og pasalamat sa Ginoo sa mga grasya nga nadawat. Kini nga batasan kabahin na sa atong pagka-Pilipino nga angay natong batasanon kanunay. Laing paagi mao ang pagtudlo sa mga bata nga mo-amin sa mga ginikanan o sa katiguwangan, kay kini nagpakita nga sila nagtahod kanila.

Laing mahimong buhaton mao ang pagtudlo sa mga bata kabahin sa mga duwang Pilipinhon isip kalingawan imbis magpunay nalang og atubang sa computer.  Tudloi sila sa buwan-buwan, takyan, sagudsod, bikla, karang, ug uban pang inatong duwa.

Laling sugyot mao ang pagluto sa pagkaong lumad nga Binisaya o Pilipinhon.  Imbis nga lasagna, burger, french fries, himoang naandan na nga ang andamon sa panihapon ang atong kaugalingong luto sama sa utan bisaya, adobo, ug uban pa. Matag karon ug unya pag-andam sab sa delikasiyang Pilipino sama sa budbod, biko, bibingka, binignit, linusak, ug unsa pa na diha aron masuhito sab ang mga bata,

Laing mahinungdanong paagi pagtipig sa atong kabilin mao ang pagsulti sa atong kaugalingong pinulongan. Kay kon dili nato gamiton ang atong kaugalingong sinultihan labaw na unyang dili mogamit ang nagsunod nga henerasyon ug malagmit mahiapil unya ang atong kaugalingong dila sa mga pinulongan nga nahanaw na kay wala nay nigamit. Gani, pila na man lang karon ang larino pa kaayo molitok sa Binisaya?